İdil Bulgarları

Bulgarlar, 922 yılında İslâmiyet’i resmî olarak kabul eden ilk Türk devletini teşkil etmeleri ve İdil boyunun Türkleşmesini sağlamaları açısından Türk tarihinde müstesna bir yere sahiptirler. İdil Bulgarlarının hâkimiyet tesis ettiği bölge, büyük çoğunlukla, bugünkü Rusya Federasyonu’nun Tataristan Özerk Cumhuriyeti sınırları dâhilinde kalmaktadır. Burada yaşayan Tatar Türklerinin etnik oluşumunda İdil Bulgarlarının mühim rolü vardır. Türklük açısından böyle ehemmiyetli bir mevkie ulaşmış İdil Bulgarlarının tarihini anlamak için ortaya çıktıkları en eski devirlere kadar incelenmeleri gerekiyor. Dinçer Koç İdil Bulgarları başlıklı çalışmasında, Bulgarların kökeninden başlayarak, Asya Hun Devleti’nin dağılmasından 13. yüzyılın ortalarına kadar geçen zaman sürecinde İdil Bulgarlarının tarihte oynadıkları role değiniyor. Ayrıca İdil Bulgar Devleti’nin Moğollar tarafından 1236 yılında yıkılmasından Kazan Hanlığı’nın kuruluşuna kadarki süreçte Altın Orda hanlarının hâkimiyetindeki Bulgar bölgesinin tarihini de incelemesine dâhil ederek hem Altın Orda Devleti’nin hem de Kazan Hanlığı tarihinin anlaşılmasına katkı sunuyor. Dahası, Erken Bulgar halkına ait Bolşe Tarhan (Ulu Tarhan), Kaybel, Tankeyev gibi mezarlıklarda; ayrıca Biler, Bulgar ve Suvar başta olmak üzere İdil Bulgarlarının önemli şehir merkezlerinde yüz yılı aşkın bir süredir gerçekleştirilen ciddi arkeoloji çalışmalarını da titiz bir şekilde değerlendirerek, bilhassa İdil Bulgarlarının maddî kültürleriyle ilgili oldukça kapsamlı bilgiler sunuyor. Dinçer Koç, oldukça uzun bir tarih sürecini ele aldığı bu çalışmasında, İdil Bulgarlarını Türk tarihinin bütünlüğü içinde değerlendiriyor ve İdil Bulgarlarıyla ilgili bundan sonra yapılacak çalışmalara da ışık tutacak bir perspektif sunuyor.